GESCHIEDENIS

DE TECHNIEK

DRUKLETTERS

OVERIG

Om regels van grote corpsen (bijvoorbeeld krantekoppen) te kunnen gieten, moesten speciale machines worden gebouwd. Net als bij de regelzetmachines werden de regels vanaf matrijzen gegoten, maar het zetten moest met de hand worden gedaan. Daarvoor gebruikte men een speciale zethaak, die in de machine moest worden geplaatst. Met een andere machine konden zetmaterialen als interlinies, regletten en lijnen van verschillende dikten worden gegoten. Van de cursief en donkerblauw weergegeven woorden wordt een korte uitleg zichtbaar als ze worden aangewezen. Deze machine bestond grotendeels uit het gietgedeelte van de Linotype regelzetmachine en kon regels van 6 tot 144 punten dikte gieten. Voor de grote tot zeer grote letters konden de regels overhangend worden gegoten, waarbij het letterbeeld is groter dan de dikte van de voet. Bij zulke regels werd het overhangende letterbeeld ondersteund door speciale witregels, die op dezelfde machine werden gegoten. Hiernaast ziet u een schematische weergave van zo'n regel samen met de ondersteunende witregels. Voor het zetten gebruikte men een speciale zethaak. Die zethaak was een soort bakje met aan de zijkanten een maatverdeling in augustijnen, waarin de matrijzen met het gietbeeld naar boven werden gezet. Aan de rechterkant van de zethaak zat een blokje met schroef om de matrijzenregel vast te zetten. Dat laatste was nodig om een regel goed te kunnen gieten. Een foto van de zethaak en de machine kunt u zien als u hier klikt. Met deze machine werden regels gegoten met een voetdikte van 6 of 12 punten en een vaste lengte van 21 of 22½ augustijn. Bij alle matrijzen voor corps 4 tot en met 240 punten is het gietbeeld in het midden aangebracht. Daardoor hangen de letters van de grotere corpsen aan beide kanten over. Voor de noodzakelijke ondersteuning daarvan gebruikte men witregels, die op dezelfde machine werden gegoten. Hiernaast ziet u een schematische weergave van een regel met de ondersteunende witregels. Het feit dat op een vaste lengte werd gegoten, wil niet zeggen dat langere regels niet mogelijk waren. Zulke regels werden in delen van 21 augustijn gegoten en dan achter elkaar geplaatst. Een regel van bijvoorbeeld 42 augustijn werd eerst in zijn geheel gezet en daarna werd op ongeveer de scheiding van 21 augustijn een regelspatie geplaatst. Bij het gieten van zo'n regel kon het voorkomen, dat een letterbeeld precies op de scheiding van de twee regels van 21 augustijn komt. Die letter werd dan deels overhangend gegoten. De tweede regel kreeg vanzelf wit waarop het overhangende deel van de eerste kwam te rusten. Als de eerste regel op het eind wit krijgt, dan hangt de letter op de tweede regel juist zoveel over om precies aan te sluiten. Zo is er geen naad zichtbaar op de scheiding tussen de twee regels. Voor regels van bijvoorbeeld 28 of 36 augustijn was de werkwijze bijna gelijk. De zetter moest alleen voor voldoende wit aan het eind van de tweede regel zorgen, zodat die op de gewenste maat kon worden gezaagd. Dat laatste was ook het geval als de regel korter dan 21 augustijn moest zijn. Tot en met corps 96 kon op vaste regels worden gegoten. Voor de corpsen daarboven, tot en met corps 240, kon de machine alleen losse letters gieten. Een foto van matrijzen, gegoten regels en een zethaak kunt u hier bekijken. Met deze machine werden uitsluitend verschillende soorten wit en lijnen gegoten, waarvoor maar één gietvorm per soort nodig was. De gietvorm bepaalde dus of de machine interlinies, regletten of lijnen afleverde. Dankzij een uitgekiend koelsysteem kon de machine een in pricipe eindloos product leveren. Een tangvormige grijper trok het net gegoten en nog niet helemaal gestolde deel uit de machine, terwijl ondertussen vloeibaar lood in de gietvorm werd gepompt. Zo ontstond een strook lood, waaraan steeds een nieuw stukje werd toegevoegd. Een snijapparaat zorgde ervoor dat de machine lijnen e.d. op een vooraf bepaalde lengte kon afleveren. Daarvoor werd steeds een deel van de loodstrook afgesneden, terwijl het gietproces doorging. Een foto van de machine kunt u zien als u hier klikt.